Catadioptrische lenzen

Catadioptrische lenzen: wat zijn ze en waarom zou je er een willen?

Catadioptrische lenzen zijn een unieke en betaalbare optie voor fotografen die op zoek zijn naar een compacte telelens. Deze speciale spiegellenzen combineren optische en reflecterende elementen om een lange brandpuntsafstand te bieden zonder het gewicht en de kosten van traditionele telelenzen. Maar hoe werken ze precies en wanneer zijn ze een goede keuze? In dit artikel lees je alles over fotograferen met een catadioptrische lens!

Wat is een catadioptrisch optisch ontwerp?

Een catadioptrische lens maakt gebruik van zowel lenzen (glas) als spiegels om licht te buigen en te focussen. Dit innovatieve ontwerp zorgt ervoor dat de lichtweg als het ware wordt opgevouwen binnen de lens, waardoor de totale lengte van de lens aanzienlijk korter is dan bij een traditionele telelens.

Door dit slimme optische systeem kunnen catadioptrische lenzen een lange brandpuntsafstand bereiken zonder groot en zwaar te worden. Ze worden vaak gebruikt in astronomie en telescopen, maar ook in de fotografie bieden ze een compacte en budgetvriendelijke oplossing voor lange-afstandsfotografie.

Hoe verschilt een catadioptrische lens van een traditionele lens?

Een traditionele telelens maakt uitsluitend gebruik van glas om licht te buigen en te focussen. Dit betekent dat grotere brandpuntsafstanden leiden tot langere en zwaardere lenzen. Catadioptrische lenzen lossen dit op met spiegels, waardoor ze compacter en lichter zijn.

Daarnaast hebben catadioptrische lenzen een vaste diafragmawaarde. Dit betekent dat je het diafragma niet kunt aanpassen om bijvoorbeeld de scherptediepte of lichtinval te regelen, zoals bij traditionele lenzen. Dit kan een beperking zijn, maar het vaste diafragma maakt het optische ontwerp eenvoudiger en betaalbaarder.

Voordelen van catadioptrische lenzen

Compact en lichtgewicht

Traditionele telelenzen met een lange brandpuntsafstand zijn vaak groot en zwaar, omdat ze meerdere glas-elementen nodig hebben om het licht te buigen. Catadioptrische lenzen lossen dit probleem op door gebruik te maken van spiegels, die het lichtpad verkorten en de totale lengte van de lens drastisch verminderen. Dit maakt ze ideaal voor fotografen die lange-afstandsfotografie willen doen zonder een zware tas met apparatuur mee te slepen.

Betaalbare telelenzen

Telelenzen met grote brandpuntsafstanden kunnen extreem duur zijn, vooral als ze hoogwaardige optische elementen en een groot variabel diafragma hebben. Catadioptrische lenzen zijn eenvoudiger van ontwerp, hebben minder glas en geen variabel diafragma, waardoor ze veel goedkoper geproduceerd kunnen worden. Dit maakt ze een uitstekende budgetoptie voor fotografen die telefoto-opnamen willen maken zonder honderden tot zelfs duizenden euro’s uit te geven.

Minder chromatische aberratie

Chromatische aberratie, ook wel kleurafwijking genoemd, is een optisch fenomeen waarbij verschillende kleuren licht niet op exact dezelfde plaats worden gefocust door een lens. Dit komt doordat licht van verschillende golflengten in verschillende mate wordt gebroken wanneer het door glas gaat. Hierdoor kunnen er gekleurde randen, vaak paars of groen, rondom objecten in een foto ontstaan, vooral bij hoog contrast.

Catadioptrische lenzen verminderen dit effect aanzienlijk, omdat ze spiegels gebruiken om licht te reflecteren in plaats van het door glas te breken. Spiegels hebben geen last van de dispersie van licht zoals glazen lenzen dat wel hebben, waardoor kleurafwijkingen minder prominent zijn. Dit resulteert in scherpere en schonere beelden, zonder de hinderlijke kleurranden die bij traditionele telelenzen soms zichtbaar zijn.

Nadelen en beperkingen

Vaste diafragmawaarde

In tegenstelling tot traditionele lenzen, waarbij je het diafragma kunt aanpassen om de hoeveelheid licht en de scherptediepte te regelen, hebben catadioptrische lenzen een vast diafragma. Dit betekent dat je minder controle hebt over de belichting en dat je afhankelijk bent van sluitertijd en ISO om de juiste belichting te krijgen. Daarnaast kun je de scherptediepte niet manipuleren, wat minder flexibiliteit biedt bij creatieve composities.

Donut-bokeh

Door het unieke ontwerp van catadioptrische lenzen, waarbij een secundaire spiegel in het midden van de lens het lichtpad blokkeert, ontstaat een karakteristiek ringvormig bokeh. Dit donutvormige bokeh kan artistieke effecten geven, maar kan ook storend werken in situaties waarin een zachte, romige achtergrond gewenst is. Dit maakt de lens minder geschikt voor portretten of andere stijlen waarin subtiele achtergrondonscherpte belangrijk is. Om het effect te minimaliseren, kun je de achtergrond vereenvoudigen of de afstand tussen het onderwerp en de achtergrond vergroten.

Geen autofocus

Omdat catadioptrische lenzen vaak een eenvoudiger ontwerp hebben zonder bewegende interne optische elementen, ontbreekt autofocus op de meeste modellen. Dit betekent dat je handmatig moet scherpstellen, wat vooral bij snel bewegende onderwerpen zoals vogels of sporters een uitdaging kan zijn. Hoewel moderne camera's met focus peaking of digitale vergroting kunnen helpen, vraagt het gebruik van deze lenzen om extra geduld en oefening.

Geschikte fotografiegenres voor catadioptrische lenzen

Wildlife-fotografie

De lange brandpuntsafstand van catadioptrische lenzen maakt ze ideaal voor het fotograferen van dieren in de natuur zonder ze te verstoren. Omdat veel wilde dieren schuw zijn en een grote afstand bewaren tot mensen, kun je met een 500mm of 1000mm lens close-up beelden vastleggen zonder dichterbij te hoeven komen. Wel moet je rekening houden met de vaste diafragmawaarde, waardoor fotograferen bij weinig licht lastiger wordt. Bovendien kost het handmatig scherpstellen extra tijd waardoor het minder geschikt is om snel bewegende dieren te fotograferen.

Astrofotografie

Dankzij de lange brandpuntsafstand en het gebrek aan chromatische aberratie zijn catadioptrische lenzen een goede keuze voor maan- en sterrenfotografie. Door de vast diafragmawaarde ben je wel afhankelijk van langere sluitertijden of een hogere ISO om voldoende licht te vangen. Een stevig statief en een afstandsbediening voor de camera zijn aan te raden om trillingen te minimaliseren.

Sportfotografie

Voor beginnende fotografen die een betaalbare telelens zoeken voor sportfotografie kan een catadioptrische lens een interessante optie zijn. De lange brandpuntsafstand helpt om atleten of voertuigen op een afstand te fotograferen. Een nadeel is natuurlijk het ontbreken van autofocus, waardoor het lastiger is om snel bewegende onderwerpen scherp vast te leggen. Je moet handmatig scherpstellen en anticiperen op de plek waar de actie gaat plaatsvinden.

Minder geschikt voor portretfotografie

Hoewel een lange brandpuntsafstand in sommige situaties gunstig kan zijn voor portretten, is een catadioptrische lens hier minder geschikt vanwege het opvallende donut-bokeh. Dit ringvormige bokeh-effect kan afleidend werken en leidt vaak tot een minder zachte en natuurlijke achtergrondonscherpte. Daarnaast zorgt de vaste diafragmawaarde ervoor dat je minder controle hebt over de scherptediepte, waardoor het lastiger wordt om het onderwerp los te laten komen van de achtergrond.

Minder geschikt voor landschapsfotografie

Landschapsfotografie vereist vaak groothoeklenzen om weidse panorama’s en diepte in een beeld vast te leggen. Catadioptrische lenzen met hun lange brandpuntsafstanden beperken de compositiekeuzes, omdat je niet in- of uit kunt zoomen en alleen verre details kunt vastleggen. Dit maakt ze minder geschikt voor traditionele landschapsfotografie. Als je toch een landschapselement wilt vastleggen met een spiegellens, zoals een verre berg of een specifieke structuur, moet je extra letten op stabiliteit en scherpstelling door het ontbreken van autofocus.

Catadioptrische lenzen op de markt

Grote merken zoals Nikon, Canon en Sony produceren momenteel geen catadioptrische lenzen. De meeste catadioptrische lenzen worden gemaakt door merken zoals Tokina, Samyang, Opteka en Meade Instruments. Deze lenzen zijn beschikbaar met adapters voor verschillende cameramerken en zijn vooral populair onder hobbyfotografen.

Een voorbeeld van een catadioptrische is de Tokina SZX Super Tele 400mm f/8.0. Deze lens heeft een vast brandpuntsafstand van 400mm en een vast diafragma van f/8.0. De lens heeft een T-Mount-ontwerp, waarmee het op elke camera kan worden bevestigd met behulp van montage-adapters. Adapters zijn beschikbaar voor een groot aantal camera's. Meer informatie over deze lens...

Conclusie: Is een catadioptrische lens iets voor jou?

Als je een betaalbare telelens zoekt die licht en compact is, dan is een catadioptrische lens een goede optie. Het vaste diafragma en de handmatige scherpstelling vergen wat aanpassing en oefening, maar voor met name wildlife en astrofotografie is het een leuke en voordelige keuze.